Θεσσαλονίκη: το γαλλικό αποτύπωμα του μακεδονικού μετώπου

Το 1915, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Σύμμαχοι αποφασίζουν να ανοίξουν ένα Μέτωπο στην Ανατολή με σκοπό να παράσχουν βοήθεια στον σερβικό στρατό ο οποίος αντιμετωπίζει τις αυστρο-γερμανο-βουλγαρικές δυνάμεις. Στις 5 Οκτωβρίου, Γάλλοι και Βρετανοί στρατιώτες που συμμετείχαν στην εκστρατεία της Καλλίπολης αποβιβάζονται στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης¹ και θα ακολουθήσουν σύντομα σερβικές, ιταλικές και ρωσικές ενισχύσεις.

Οργανώνουν πολλά οχυρωμένα στρατόπεδα γύρω από την πόλη, το μεγαλύτερο εκ των οποίων, το Ζέιτενλικ, φιλοξενεί τον γαλλικό στρατό – πάνω από 300 000 άνδρες – που ανέλαβε τη διοίκηση του Μακεδονικού Μετώπου μέχρι το τέλος του πολέμου² και άφησε ανεξίτηλα ίχνη στην πόλη και στην γύρω περιοχή.

Όταν οι στρατιώτες κατεβαίνουν στο λιμάνι, προκαλούν ξέφρενο ενθουσιασμό. Tο γαλλικό σώμα αποτελείται από στρατιώτες που προέρχονται από τη Γαλλία αλλά και από τη Σενεγάλη, τη Μαδαγασκάρη, την Ινδοκίνα και τη Βόρεια Αφρική – και συνυπάρχει με τον τότε, επίσης κοσμοπολίτικο, πληθυσμό : Εβραίοι (που ήρθαν κυρίως από την Ισπανία κατά τον 15ο αιώνα), Έλληνες, Τούρκοι, Βούλγαροι και Δυτικοί κατοικούν στην Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων³. Για την ψυχαγωγία των νεοφερμένων, ανοίγει πλήθος καφέ, ξενοδοχείων, καμπαρέ, θεάτρων, κινηματογράφων και διοργανώνονται συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις και αθλητικοί αγώνες. Για την ενημέρωσή τους, εκδίδονται δεκάδες εφημερίδες, κυρίως γαλλόφωνες και για την αλληλογραφία με τους οικείους τους, τυπώνονται οι περίφημες καρτ ποστάλ Souvenirs de Salonique.

Η Στρατιά της Ανατολής δεν αποτελείται μόνο από μάχιμους, αλλά και μηχανικούς, γεωπόνους, γιατρούς, αρχαιολόγους και άλλους επιστήμονες που θα μεταμορφώσουν ριζικά την πόλη και τα περίχωρά της αλλά και τη ζωή των κατοίκων της. Για την κάλυψη βασικών αναγκών σε υποδομές, κατασκευάζουν δρόμους, γέφυρες, σιδηροδρόμους, φρέατα, δίκτυα υδροδότησης, αποθήκες. Οργανώνουν μονάδες νοσοκομειακής περίθαλψης και ερευνητικά εργαστήρια, καταπολεμούν την ελονοσία που επικρατεί παντού, χορηγώντας κινίνη και αποξηραίνοντας έλη, καταφέρνοντας να μειώσουν θεαματικά τον αριθμό των μολύνσεων και των θανάτων. Για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη τροφίμων και το σκορβούτο, εισάγουν νέες γεωργικές μεθόδους (ιδιαίτερα στην καλλιέργεια ρυζιού και στην αμπελουργία) και δημιουργούν λαχανόκηπους.

Οι Γάλλοι συμμετέχουν επίσης ενεργά στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Θεσσαλονίκης. Ο πιο φημισμένος από αυτούς, ο Ernest Hébrard, αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, επικεφαλής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας της Στρατιάς της Ανατολής, πραγματοποιεί πολλές ανασκαφές και έρευνες στα ρωμαϊκά και βυζαντινά μνημεία της πόλης. Είναι, επίσης, ο κύριος δημιουργός του πολεοδομικού σχεδίου ανοικοδόμησης της Θεσσαλονίκης μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917⁴. Στον βοηθό του μηχανικό, Joseph Pleyber, οφείλεται πλήθος κτηρίων, από τα κομψότερα της πόλης, ορισμένα εκ των οποίων υπάρχουν και σήμερα⁵.

Ωστόσο, παρά τις σημαντικές προόδους που επέφερε στην περιοχή και τον καθοριστικό ρόλο της στον τερματισμό των εχθροπραξιών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου⁶, η Στρατιά της Ανατολής δεν απέσπασε από την αρχή θετικές εντυπώσεις στη Γαλλία. Έτσι, στα πρώτα χρόνια της μεταπολεμικής περιόδου, ο Georges Clémenceau⁷, επιδιώκοντας να τονίσει τη σπουδαιότητα της νίκης επί γαλλικών εδαφών, δεν δίσταζε να χαρακτηρίσει ειρωνικά αυτούς τους στρατιώτες ως «οι Κηπουροί της Σαλονίκης».

Σήμερα, οι οικογένειες που αναζητούν τα ίχνη των αγνοούμενων προγόνων τους που υπηρέτησαν στο Μακεδονικό Μέτωπο, οι έρευνες των Ιστορικών καθώς και οι πολυάριθμες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του Γενικού Προξενείου της Γαλλίας⁸ και του Γαλλικού Μουσείου του Ζέιτενλικ, καθιστούν δυνατή την σταδιακή αποκατάσταση αυτής της αδικίας.

¹ Άλλη ονομασία της Θεσσαλονίκης από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

² Οι διοικητές Sarrail (Οκτώβριος 1915 – Δεκέμβριος 1917), Guillaumat (Δεκέμβριος 1917 – Ιούνιος 1918) και Franchet d’Espèrey (Ιούνιος 1918 – Απρίλιος 1919) διαδέχτηκαν ο ένας τον άλλον στην ηγεσία.

³ Δείτε την Chronique du Jeudi «Ανάμνηση της Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων».

⁴ Δείτε την Chronique du Jeudi «Ο Ερνέστ Εμπράρ, η ψυχή του πολεοδομικού σχεδίου της Θεσσαλονίκης».

⁵ Δείτε την Chronique du Jeudi «Η γαλλική επιρροή στην αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης».

⁶ Η πρώτη ανακωχή υπογράφηκε από τον βουλγαρικό στρατό, στη Θεσσαλονίκη, στις 29/09/1918.

⁷ O πρόεδρος του Συμβουλίου (αρχηγός της κυβέρνησης εκείνη την εποχή).

⁸ Ο κατάλογος των Γάλλων ενταφιασμένων στρατιωτών στο συμμαχικό κοιμητήριο Ζέιτενλικ βρίσκεται στην ιστοσελίδα του Γενικού Προξενείου.